ЭЭЖТЭЙ ОРЧЛОН
Борлог vvлс шуургалаад эхлэхээр
Бодлын энvvхэнд миний л ижий
Тэрлэг дээлтэй жиндээд ирэхээр
Тэнгэрийн энvvхэнд миний л ижий
Yрлэн мєндєр шуургалаад ирэхээр
Yрий минь дэргэд миний л ижий
Галуун цуваа хошуураад буцахлаар
Галын минь дэргэд миний л ижий
Зvр цэцэг хєлдєєд эхлэхээр
Зvрхний минь дэргэд миний л ижий
Буурал хєгшид цєєрєєд л байхаар
Бурханы минь дэргэд миний л ижий
Алтан дэлхий давчдаад ирэхээр
Аньсага нь чийгтсээр миний л ижий
Хvрэл замлин бvгийгээд ирэхлээр
Хємсєг нь цантсаар миний л ижий
Анар эрдэнээр барс урлаж
Зvрхэнд нь нуулаа би ижийгээ
Агар зандангаар гарьд бvтээж
Жигvvрт нь нуулаа би ижийгээ
Хаш чулуугаар луу ороож
Аньсганд нь нуулаа би ижийгээ
Халтар арвайгаар арслан сийлж
Алганд нь нуулаа би ижийгээ
Малгайг минь засдаг мутартай л хvн дээ би
Магнайдаа хvргэдэг судартай л хvн дээ би
Сургаал хэлдэг ижийтэй хvн дээ би
Сунаж мєргєдєг тэнгэртэй хvн дээ би
Thursday, November 26, 2009
Ижий уул
М.Билэгсайхан
Ээж уул
Хvслийн цагаан шувууг
Амилуулж чадсан ижий уул
Хvv минь гэж тарни зохиосон эмгэн уул
Хєл дэлхий хоёрыг минь ноцолдож эхлэхэд
''Бєєл бєєл'' хэмээн шивийн тойлсон дэм уул
Хvн бvхнийг єхєєрдєхєд
Миний энэ муухай гэж харыг нь vргээсэн хатан уул
Эрчvvлийн нvдийг унагааж явсан гоо уул
Эцгийн минь єврийг дулаацуулсан халуун уул
Єєрийг таслан олон ургасан бvл уул
Євєр дээрээ намайг эрхлvvлсэн бурхан уул
Сав ертєнцийн жамаар атийж л яваа бєгтєр уул
Саваагvй vрээ єєлж хардаг бvтэн уул
Нэг л мэдэхэд намайгаа орхих хvн уул
Нэр, дvрс, vрс нь vлдэх мєнх уул
Сvvдрээс хvртэл намайгаа хармалсан сvv уул
Сvнс нь хvртэл vрээ хайрладаг аврал уул
Тооноор сарны туяа над дээр тусахад
Зvvдлэнэ гэж эмээхдээ
Толгой дээр ааваар минь vнэг зvvлгэсэн єршєєл уул
Томоо болоод холоо явахад хацрыг минь vнсэхдээ
Тосож уулзана гээд нэгийг нь vлдээсэн билэг уул
Yзэсгэлэн гоогоо vлдээж чадсан зоргоороо уул
Yрийнхээ тєлєє vхэж чадах зоригтой уул
Хvслийн цагаан шувуухайг амилуулж чадсан ижий уул
Хvv минь гэж тарни зохиосон эмгэн уул
Хvvгээ єєрєє ургуулж мєнхєрдєг Хүн уул
Эжий мину
Сүү шүлэг Д.Төрбат
Д.Төрбат
Сүү шүлэг
Ааштай орчлонгийн алган дээр
Аньсага нээхэд ижий байв
Наадамтай зуны гурван сардаа
Над руу шивэрсэн сvv байв
Нvгэлд дальдарч, буяад залбирч
Нvдээ нээхэд ижий байв
Сэрvvн намрын гурван сардаа
Сэтгэл рvv цутгасан сvv байв
Бvдрэхэд цуг шалбарч
Бvлээрэхэд цуг євдєж
Бvдгэрсэн заяаг ариулж урссан
Бvvвэйн дуутай сvv байв
Гал элдэж, тулга тойроход
Гараа тоссон ижий байв
Зvvдэн євлийн гурван сардаа
Зvрх рvv бударсан сvv болов
Жин одтой тэнгэрт цацал оршоож
Жийжvv дєрєєн дээр ерєєл vлдээж
Жил сараар урсаж одсон ижийгээ
Урсаж асгарсан бие сvv
Ундарч урссан би сvv
Шивнэсэн маани, залбирсан чулуунаас
Ширгэсэн хєх, ивэлеэн зvvднээс
Шивэрч эхлээд шируvсч асгарсан Би сvv
Бага насанд минь
Бараан юм байгаагvй
Цочиж сэрсэн зvvд хvртэл
Цалгиж асгарсан сvv
Алдаа минь хvртэл
Алдаж асгасан сvv
Биширсэн сэтгэл минь сvv
Бичсэн шvлэг минь сvv
Билиг авьяас минь сvv
Би єєрєє сvv
Дэлхий анх эргэхэд
Дэвсэж єгсєн эхийн сvv бий
Дээдэс анх тєрєхєд
Дэнсэлж хєхvvлсэн эхийн сvv би
Сvлд шvтсэн сvvн ижээс
Сvv шиг урссан хvv би
Сvv явсаар дуусна
Сүлж явсаар уусна
Хvvхэд чинь тєрєхєд
Хадагтай байх сvv би
Хvv чинь гэрлэхэд
Хамтдаа байх сvv би
Ирэхийн чинь бараанаар
Инээд алдан асгарч байдаг би сvvн бороо
Итгэхийн чинь заяанаар
Ирмэж алслан задарч байдаг би сvvн гялбаа
Мєчєєрхєл анх vvсэхэд
Мєємєндєє гашлаагvй цагаан сvv би юм
Аз ихэрлэхийн цагт
Алд хадган дээр залаарай, тэр чинь би
Амьсгал огтлохын цагт
Аягалж амсуулаарай, тэр чинь би
Би сvv
Дэлгэж барьсан хадагны чинь
Зол баярыг хуваалцах, би сvv
Дэрлэж унасан чулууны чинь
Зовлон гунигийг хуваалцах, би сvv
Би сvv
Хучиж унтах шороонд чинь
Хур даллан шиврэх би сүүн цацал
Хувилж тєрєх одонд чинь
Хувь заяа шивших би сvvн тахил
Бишрэл сvжиг минь сvv
Билэг авьяас минь сvv
Бичсэн шvлэг минь сvv
Бие сэтгэл минь сvv
Би єєрєє сvv
Харанхуйг гэрлээр сvлнэ
Хагацахуйг учралаар сvлнэ
Харамсахуйг баяраар сvлнэ
Хан орчлонг єєрєєрєє сvлнэ
Би сүү
Титэм үг Н.Багабанди
Өөрийн замаа өөрөө бүтээ
Эрхэм залуус аа! Өөрийн замаа өөрөө бүтээ. Та нар амьдралын ямар замаар явах вэ гэдэг сонголтынхоо бэлчир дээр ирсэн байна. Баруун тийш явах уу, зүүн тийш явах уу, урагшлах уу, ухрах уу гэдгээ шийдэх насандаа нэгэнт хүрчээ. Та бүхнийг аугаа их үйл хэрэг хүлээж байгаа. Тэрхүү аугаа их үйл хэргийг гүйцэлдүүлэх уртын урт аян бас хүлээж байна. Аяны харгуй мэдээж дардан биш, энхэл донхолтой, саад бэрхшээлтэй. Тэр бүгдийг зориг тэвчээр заан давах учиртай. Хүн бүхэнд өөрийн гэсэн амьдралын зам бий. Замаа зөв эхлүүл.
“Бараг бүх үйл хэрэгт хамгийн хэцүү нь эхлэл байдаг” учир эхлэлээ зөв тавихад туйлын нухацтай хандах ёстой. Сайн эхлэл ажил үйлсийн тал нь гэсэн үг ч бий. Амьдралын зорилгоо тодорхойл. Аливаа зорилгогүй амьдардаг хүмүүс их мөрний усанд хөвөн одох өчүүхэн зомголын хувь заяатай ив ижилхэн. Урсгал хайшаав, зомгол тийшээ. Тэд амьдралын замаар өөрсдөө ухамсартайгаар явдаггүй, харин тэднийг урсган авч явдаг юм. Урсгал даган хөвж явахгүйн тулд миний найз Ц.Балдоржийн хэлснээр “сөрж амьдар”. Сөрж амьдарсан хүн амжилтанд ч хүрнэ, алдрын оргилд ч гарна.
Амьдралынхаа утга учрыг мэд. “Амьдралынхаа утга учрыг мэддэггүй хүмүүс туйлын эмгэнэлтэй байдаг” гэж нэгэн ухаантан хэлсэн байна. Эртний скандинав хүний сүлд нь зээтүү байжээ. Түүн дээр “Бид зам хайж байна. Зам байхгүй бол замаа бий болгоно” гэсэн цэцэн үгийг сийлсэн байсан гэнэ. Тэд замаа бий болгосон. Одоо та нар өөрийн замаа хай. Байхгүй бол замаа бүтээ. Амьдрах эрчим буцалсан, чармайлт зүтгэлтэй, бүтээлчээр амьдрах замыг сонгон зорихоор эргэлт буцалтгүй хатуу шийдэх хэрэгтэй. Амжилт олсон ихэнх хүмүүс яг та нарын насан дээр өөрийнхөө амьдралыг орвонгоор нь эргүүлсэн байдаг. Ингэж чадсанаар тэд аз жаргал, алдар сууг олох замаа бүрэн чөлөөтэй нээж авсан нийтлэг нэгэн зүйл намтар цадигт нь байдаг юм. Македоны Александр хорьхон насандаа хаан ширээнд сууж, хорин таван насандаа тив дэлхийг эзэгнэсэн хаан болсон. Тэр үе, одоо цаг хоёр чинь тэмээ, ямаа шиг өөр шүү дээ. Би одоо цагт дэлхийг эзэгнэсэн хаан болох юм уу гэж өнгөцхөн, гоомой бодож магад. Тиймээ, одоо цагт ч гэсэн дэлхийг эзэгнэсэн хаан болох бүрэн боломжтой. Та нар усан тэнэг биш, төрөлхийн ухаалаг хүмүүс. Тэр тусмаа хүн бүрт тодорхой сод ухаан бий. Хэрэв түүнийгээ нээж олоод, хөгжүүлж чадвал тэр сод ухаан, авьяас билгээрээ ертөнцийг дагуулах боломж бий. Угаагч хүн насан туршдаа чин сэтгэлээсээ даавуу угаасаар бурхан болж, диваажинд очиж болно гэж ном сударт бичсэн байдаг нь зүгээр ч нэг хоосон үг биш байх. Та нарын хэрэглэж байгаа интернэт хэмээх их хаант улс дэлхийг бүрхэн эзэгнээгүй гэж үү? Та нарын сонирхон үзэж байгаа киног ертөнцийн өнцөг булан бүрт үе тэнгийнхэн чинь амтархан үзэж суугаа. Энэ бүхнийг тануусын нэгэн адил усан нүдтэй, цусан зүрхтэй төрсөн хүн бүтээж, дэлхийг эзэгнэн мандаж байна. Та нарын сонсох дуртай хамтлаг, дуучдыг орон орны залуус шимтэн сонсож байгаа. Тэд хүн төрөлхтний оюун санааг эзэмдэн, байлдан дагуулж од болон гялалзаж байна. Эд цөм залуу насандаа од болсон шүү дээ. Та нар ч тэдний нэгэн адил их үйлсийг бүтээн цогцлуулж чадна. Энэ бидний хувьд санашгүй санаа, гэтэлшгүй даваа, тэдний явдаг харгуй тусдаа гэж бодож яваа бол туйлын буруу. Амьдрал гэдэг ямагт урагш тэмүүлж, өөдөлж өгсөж, боловсорч, зорьсондоо хүрэхийн нэр. Аугаа зүйлд аугаа эрч хүчээр л хүрнэ. Тэр эрч хүч та нарт байгаа. Одоо харин дээд зэргийн хичээл зүтгэл гаргаж шавхагдашгүй эрч хүчээ дайчлан ашиглах хэрэгтэй.
Хүний дур зорго гэж нүдэнд харагдаж, гарт баригдахгүй мөртлөө замыг зааж залж явдаг шидэт зүйл бий. Дур зорго дөнгөж сургаж эхэлж байгаа эмнэг үрээ шиг зүг чиггүй, хамаа намаагүй, хар хурдаараа цойлон урагшлах гээд байдаг. Ялангуяа залуу хүний дур зорго ёстой л дөрвөн зүг найман зовхист тэмүүлэн тэлүүлэнэ. Замаа бүтээхэд дур зоргоо зөв залах нь онцгой чухал үүрэгтэй. Дур зорго нь хүн өөрөө хэнтэй ч хуваалцахгүйгээр насан туршдаа төгс өмчилж чадах цорын ганц өв хөрөнгө юм. Түүнийгээ хааш нь залж, юунд зарцуулах нь чиний эрх. Дур зоргыг зөв тал руу хандуулах уу, буруу тийш залах уу гэдэг нь хүн бүрийн өөрөө хариуцан шийдэх асуудал. Зугаа цэнгэл хийгээд тачаал хөөхөөр зүглэж чиглэсэн дур зорго богино хугацааны дотор чөтгөр шулмын мөн чанарт хувилж, оюун ухаан нь түүний боолын боол, босгоны шороо болон дарлагдах аюултай. Атаа жөтөө, шунал тачаал, мунхарлын хар хорыг сэтгэлдээ бүү тариал. “Муу үр хурдан соёолдог” юм. Муу үр нэгэнт соёолсон бол түүнийг дарж авахад бэрх болно. Хүний шунал тачаал цадигаа алдахаар сэтгэлийн сайхнаа гээж адгуус болох осолтой. “Ямар ч бодож санах зүйлгүйгээр, ёс зүйгүйгээр зугаа цэнгэлд автсан хүмүүсийн амьдралд үнэ цэнэ гэх юм байдаггүй”. Мод цэцэглэхийн тулд эх дэлхийн газар шороонд үндэслэх учиртай. Хүн цэцэглэхийн тулд дур зоргоо зөв зүгт залах ёстой. Сайн сайхныг хөөцөлдөхөөр зүглэж чиглэсэн дур зорго амжилт бүтээл, алдар хүндийн индэр рүү чамайг хөтөлж, оюун ухаан оройн дээд чимэг болон хүндлэгдэж, үнэний амт шимт, эрх чөлөөний баяр баяслаар халгиулна.
Замаа бүтээхэд чинь мэдлэг хэмээх их хүч чамд туслана. Гэхдээ хуурай хусран мэдлэг хэнд ч хэрэггүй. Өдөр тутмын амьдралдаа хэрэглэж, хэрэгжүүлэх тийм мэдлэг чиний замыг гэрэл гэгээ болон гийгүүлнэ. Бүх хэрэгцээг чинь бэлэн зэлэн бэлдээд, цэцэг барин тосч байдаг амьдралын зам хаа нэгтээ бий гэж хууртан андуурав. Тийм өөгүй тэгш, галт тэрэгний зам шиг гажих займчих чөлөөгүй зам өдий хүртэл хэнд ч заяагаагүй. Ийм замыг аль нэгэн ачтан засан өгч, хөтлөн аваачна гэж амаа ангайн, гараа тосон хүлээвэл холын зэрэглээг голын ус гэж андууран хөөсөөр цангаж үхдэг гөрөөсний гунигт хувь заяанаас өөрцгүй тавилан чамайг хүлээнэ. Амьдралын замыг амар хялбараар төсөөлж болохгүй. Хүний амьдрал гэдэг сайн муу нийлж сав дүүрдэгтэй л адил юм. Тиймээс таатайд нь уягдахгүй, таагүйгээс нь дөлөхгүй амьдралыг иж бүрнээр нь хүлээн авч туулах сэтгэл зүйн бэлтгэлтэй бол. Ингэж чадсан нөхцөлд амьдралд чинь тохиож болох аагим халуун ган гачиг ч, хахир хүйтэн зуд ч чамайг сөхрүүлж дийлэхгүй. Толгодын цаана зовлон отож, инээдэн цаана нулимс нуугдаж, цэцгэн цаана өргөс арзайдаг гэдгийг таньж ухааран, хувь зохиолын хамгийн сайханд тэмүүл, гэхдээ адгийн мууд нь бэлэн байгтун.
Хямдхан амьдрал энэ орчлонгийн хаана ч байхгүй. “Өөртөө хямдхан амьдрал хайж яваа хүн л жинхэнэ өрөвдөлтэй нэгэн” байдгийг мэдээрэй. Байхгүй юмыг хайна гэдэг ухаангүй хэрэг. Харин “олж чадахаасаа дээгүүр зүйлийг л эрж хайж явах” нь ухаантай хүний үйлдэл.
Замаа бүтээхэд эр зориг чамд гайхамшигтай тус болно. Зүрх зоригтой хүн шиг хувьтай хүн үгүй. “Аймхай хулчгар хүн гамшигт унадаг” гэж сударт өгүүлсэн байдаг бол Оросын цэргийн алдарт жанжин Суворов “Зориг зүрхгүй хүн заавал ялагддаг” гэх үгийг үргэлж хэлдэг байж. Аймхай хулчгар, эргэж хургасан хүн эхнээсээ л үүнийг хийх бололцоогүй гээд бодчихдог тул зорьсондоо хүрч чадалгүй мохдог. “Зориг байгаа газар зам нээгддэг”. Их эртний энэ зүйр үг эргэлзээгүй үнэн билээ. Ямар нэг зүйлийг хийе бүтээе гэж зориглон шийдсэн хүн олон тооны саад бэрхшээлийг итгэлтэйгээр сөрж, туулан давж, зорьсондоо нүүр бардам хүрдэг. Би заавал чадна гэсэн бодлыг зүрх сэтгэлдээ тээж яваа хүний хийхээр зорьсон арван зорилгын найм, ес нь лав биелнэ байх аа. Зүрх сэтгэлээсээ шийдсэн шийдэл авьяас чадварын охин тэнгэрийн онгод хүчийг шингээж авдаг болохоор эргэлзээгүй биелнэ.
Амьдралын замаа засахдаа авхаалжтай сэргэлэн, ажиг мэдрэмжтэй бай. Агшин бүр авхаалжтай байж чаддаггүй хүмүүс л эргэн тойрондоо зохиомол хана хэрэм босгож, тэрэн дотроо нойрмоглож үүрэглэж сууна. Ямар ч орчин нөхцөлд авхаалж мэдрэмжтэй зохирч зохицож сур. Яг л сүү шиг. Сүүг аяганд хийвэл аяганы хэлбэрт орно. Бортгонд хийвэл тэр хэлбэрт очно. Сүү шиг цагаан сэтгэлтэй, тэгээд сүү шиг уян налархай байгтун. Чиний явах замын зургийг хэн ч бэлдээгүй. Чи өөрөө зурж, өөрийн мөрийг үлдээж явна. Зөв замаа олохын тулд чи олон удаа буруу хаалга тогшиж мэднэ. Энэ бүхэндээ гуниж гутрах хэрэггүй. Зөв замаа бүтээж чадна гэдэг итгэлээ л хэзээ ч хаяж, гээж болохгүй. Өөрөө замаа олоогүй байж бусдад замчлах гэж бүү мунгина.
Залхуу хүний амьдралын зам намагт вааглах мэлхийнийхтэй төстэй. Залхуу залхагийн муу зуршилд идэгдэж, залхуу хойргод уусаж, үүлгэртэж амьдрах нь орчин цагийн залуу хүн чиний амьдралын зам байж яавч болохгүй гэдгийг бодогтун. Бүх хүн амжилт ололтын оргилд цойлж, амьдралын зам нь гэрэл цацарч явахгүй ээ, мэдээж. Гэхдээ хүн бүр байгаа байдалдаа сэтгэл хангалуун байж, түүнээсээ алхам алхмаар урагшилж, аажим аажмаар дээшлэх эр зориг, эрмэлзэл тэмүүлэлтэй байх хэрэгтэй. “Буй байдалдаа сэтгэл хангалуун явья гэвэл чамаас хэцүү нөхцөлд байгаа хүмүүстэй амьдралаа харьцуулчих”.
Амьдралынхаа гэрэлт замыг чи өөрөө бүтээж чадна гэдэгтээ бат итгэлтэй бай.
Эрхэм залуус аа! Өөрийн замаа өөрөө бүтээ. Та нар амьдралын ямар замаар явах вэ гэдэг сонголтынхоо бэлчир дээр ирсэн байна. Баруун тийш явах уу, зүүн тийш явах уу, урагшлах уу, ухрах уу гэдгээ шийдэх насандаа нэгэнт хүрчээ. Та бүхнийг аугаа их үйл хэрэг хүлээж байгаа. Тэрхүү аугаа их үйл хэргийг гүйцэлдүүлэх уртын урт аян бас хүлээж байна. Аяны харгуй мэдээж дардан биш, энхэл донхолтой, саад бэрхшээлтэй. Тэр бүгдийг зориг тэвчээр заан давах учиртай. Хүн бүхэнд өөрийн гэсэн амьдралын зам бий. Замаа зөв эхлүүл.
“Бараг бүх үйл хэрэгт хамгийн хэцүү нь эхлэл байдаг” учир эхлэлээ зөв тавихад туйлын нухацтай хандах ёстой. Сайн эхлэл ажил үйлсийн тал нь гэсэн үг ч бий. Амьдралын зорилгоо тодорхойл. Аливаа зорилгогүй амьдардаг хүмүүс их мөрний усанд хөвөн одох өчүүхэн зомголын хувь заяатай ив ижилхэн. Урсгал хайшаав, зомгол тийшээ. Тэд амьдралын замаар өөрсдөө ухамсартайгаар явдаггүй, харин тэднийг урсган авч явдаг юм. Урсгал даган хөвж явахгүйн тулд миний найз Ц.Балдоржийн хэлснээр “сөрж амьдар”. Сөрж амьдарсан хүн амжилтанд ч хүрнэ, алдрын оргилд ч гарна.
Амьдралынхаа утга учрыг мэд. “Амьдралынхаа утга учрыг мэддэггүй хүмүүс туйлын эмгэнэлтэй байдаг” гэж нэгэн ухаантан хэлсэн байна. Эртний скандинав хүний сүлд нь зээтүү байжээ. Түүн дээр “Бид зам хайж байна. Зам байхгүй бол замаа бий болгоно” гэсэн цэцэн үгийг сийлсэн байсан гэнэ. Тэд замаа бий болгосон. Одоо та нар өөрийн замаа хай. Байхгүй бол замаа бүтээ. Амьдрах эрчим буцалсан, чармайлт зүтгэлтэй, бүтээлчээр амьдрах замыг сонгон зорихоор эргэлт буцалтгүй хатуу шийдэх хэрэгтэй. Амжилт олсон ихэнх хүмүүс яг та нарын насан дээр өөрийнхөө амьдралыг орвонгоор нь эргүүлсэн байдаг. Ингэж чадсанаар тэд аз жаргал, алдар сууг олох замаа бүрэн чөлөөтэй нээж авсан нийтлэг нэгэн зүйл намтар цадигт нь байдаг юм. Македоны Александр хорьхон насандаа хаан ширээнд сууж, хорин таван насандаа тив дэлхийг эзэгнэсэн хаан болсон. Тэр үе, одоо цаг хоёр чинь тэмээ, ямаа шиг өөр шүү дээ. Би одоо цагт дэлхийг эзэгнэсэн хаан болох юм уу гэж өнгөцхөн, гоомой бодож магад. Тиймээ, одоо цагт ч гэсэн дэлхийг эзэгнэсэн хаан болох бүрэн боломжтой. Та нар усан тэнэг биш, төрөлхийн ухаалаг хүмүүс. Тэр тусмаа хүн бүрт тодорхой сод ухаан бий. Хэрэв түүнийгээ нээж олоод, хөгжүүлж чадвал тэр сод ухаан, авьяас билгээрээ ертөнцийг дагуулах боломж бий. Угаагч хүн насан туршдаа чин сэтгэлээсээ даавуу угаасаар бурхан болж, диваажинд очиж болно гэж ном сударт бичсэн байдаг нь зүгээр ч нэг хоосон үг биш байх. Та нарын хэрэглэж байгаа интернэт хэмээх их хаант улс дэлхийг бүрхэн эзэгнээгүй гэж үү? Та нарын сонирхон үзэж байгаа киног ертөнцийн өнцөг булан бүрт үе тэнгийнхэн чинь амтархан үзэж суугаа. Энэ бүхнийг тануусын нэгэн адил усан нүдтэй, цусан зүрхтэй төрсөн хүн бүтээж, дэлхийг эзэгнэн мандаж байна. Та нарын сонсох дуртай хамтлаг, дуучдыг орон орны залуус шимтэн сонсож байгаа. Тэд хүн төрөлхтний оюун санааг эзэмдэн, байлдан дагуулж од болон гялалзаж байна. Эд цөм залуу насандаа од болсон шүү дээ. Та нар ч тэдний нэгэн адил их үйлсийг бүтээн цогцлуулж чадна. Энэ бидний хувьд санашгүй санаа, гэтэлшгүй даваа, тэдний явдаг харгуй тусдаа гэж бодож яваа бол туйлын буруу. Амьдрал гэдэг ямагт урагш тэмүүлж, өөдөлж өгсөж, боловсорч, зорьсондоо хүрэхийн нэр. Аугаа зүйлд аугаа эрч хүчээр л хүрнэ. Тэр эрч хүч та нарт байгаа. Одоо харин дээд зэргийн хичээл зүтгэл гаргаж шавхагдашгүй эрч хүчээ дайчлан ашиглах хэрэгтэй.
Хүний дур зорго гэж нүдэнд харагдаж, гарт баригдахгүй мөртлөө замыг зааж залж явдаг шидэт зүйл бий. Дур зорго дөнгөж сургаж эхэлж байгаа эмнэг үрээ шиг зүг чиггүй, хамаа намаагүй, хар хурдаараа цойлон урагшлах гээд байдаг. Ялангуяа залуу хүний дур зорго ёстой л дөрвөн зүг найман зовхист тэмүүлэн тэлүүлэнэ. Замаа бүтээхэд дур зоргоо зөв залах нь онцгой чухал үүрэгтэй. Дур зорго нь хүн өөрөө хэнтэй ч хуваалцахгүйгээр насан туршдаа төгс өмчилж чадах цорын ганц өв хөрөнгө юм. Түүнийгээ хааш нь залж, юунд зарцуулах нь чиний эрх. Дур зоргыг зөв тал руу хандуулах уу, буруу тийш залах уу гэдэг нь хүн бүрийн өөрөө хариуцан шийдэх асуудал. Зугаа цэнгэл хийгээд тачаал хөөхөөр зүглэж чиглэсэн дур зорго богино хугацааны дотор чөтгөр шулмын мөн чанарт хувилж, оюун ухаан нь түүний боолын боол, босгоны шороо болон дарлагдах аюултай. Атаа жөтөө, шунал тачаал, мунхарлын хар хорыг сэтгэлдээ бүү тариал. “Муу үр хурдан соёолдог” юм. Муу үр нэгэнт соёолсон бол түүнийг дарж авахад бэрх болно. Хүний шунал тачаал цадигаа алдахаар сэтгэлийн сайхнаа гээж адгуус болох осолтой. “Ямар ч бодож санах зүйлгүйгээр, ёс зүйгүйгээр зугаа цэнгэлд автсан хүмүүсийн амьдралд үнэ цэнэ гэх юм байдаггүй”. Мод цэцэглэхийн тулд эх дэлхийн газар шороонд үндэслэх учиртай. Хүн цэцэглэхийн тулд дур зоргоо зөв зүгт залах ёстой. Сайн сайхныг хөөцөлдөхөөр зүглэж чиглэсэн дур зорго амжилт бүтээл, алдар хүндийн индэр рүү чамайг хөтөлж, оюун ухаан оройн дээд чимэг болон хүндлэгдэж, үнэний амт шимт, эрх чөлөөний баяр баяслаар халгиулна.
Замаа бүтээхэд чинь мэдлэг хэмээх их хүч чамд туслана. Гэхдээ хуурай хусран мэдлэг хэнд ч хэрэггүй. Өдөр тутмын амьдралдаа хэрэглэж, хэрэгжүүлэх тийм мэдлэг чиний замыг гэрэл гэгээ болон гийгүүлнэ. Бүх хэрэгцээг чинь бэлэн зэлэн бэлдээд, цэцэг барин тосч байдаг амьдралын зам хаа нэгтээ бий гэж хууртан андуурав. Тийм өөгүй тэгш, галт тэрэгний зам шиг гажих займчих чөлөөгүй зам өдий хүртэл хэнд ч заяагаагүй. Ийм замыг аль нэгэн ачтан засан өгч, хөтлөн аваачна гэж амаа ангайн, гараа тосон хүлээвэл холын зэрэглээг голын ус гэж андууран хөөсөөр цангаж үхдэг гөрөөсний гунигт хувь заяанаас өөрцгүй тавилан чамайг хүлээнэ. Амьдралын замыг амар хялбараар төсөөлж болохгүй. Хүний амьдрал гэдэг сайн муу нийлж сав дүүрдэгтэй л адил юм. Тиймээс таатайд нь уягдахгүй, таагүйгээс нь дөлөхгүй амьдралыг иж бүрнээр нь хүлээн авч туулах сэтгэл зүйн бэлтгэлтэй бол. Ингэж чадсан нөхцөлд амьдралд чинь тохиож болох аагим халуун ган гачиг ч, хахир хүйтэн зуд ч чамайг сөхрүүлж дийлэхгүй. Толгодын цаана зовлон отож, инээдэн цаана нулимс нуугдаж, цэцгэн цаана өргөс арзайдаг гэдгийг таньж ухааран, хувь зохиолын хамгийн сайханд тэмүүл, гэхдээ адгийн мууд нь бэлэн байгтун.
Хямдхан амьдрал энэ орчлонгийн хаана ч байхгүй. “Өөртөө хямдхан амьдрал хайж яваа хүн л жинхэнэ өрөвдөлтэй нэгэн” байдгийг мэдээрэй. Байхгүй юмыг хайна гэдэг ухаангүй хэрэг. Харин “олж чадахаасаа дээгүүр зүйлийг л эрж хайж явах” нь ухаантай хүний үйлдэл.
Замаа бүтээхэд эр зориг чамд гайхамшигтай тус болно. Зүрх зоригтой хүн шиг хувьтай хүн үгүй. “Аймхай хулчгар хүн гамшигт унадаг” гэж сударт өгүүлсэн байдаг бол Оросын цэргийн алдарт жанжин Суворов “Зориг зүрхгүй хүн заавал ялагддаг” гэх үгийг үргэлж хэлдэг байж. Аймхай хулчгар, эргэж хургасан хүн эхнээсээ л үүнийг хийх бололцоогүй гээд бодчихдог тул зорьсондоо хүрч чадалгүй мохдог. “Зориг байгаа газар зам нээгддэг”. Их эртний энэ зүйр үг эргэлзээгүй үнэн билээ. Ямар нэг зүйлийг хийе бүтээе гэж зориглон шийдсэн хүн олон тооны саад бэрхшээлийг итгэлтэйгээр сөрж, туулан давж, зорьсондоо нүүр бардам хүрдэг. Би заавал чадна гэсэн бодлыг зүрх сэтгэлдээ тээж яваа хүний хийхээр зорьсон арван зорилгын найм, ес нь лав биелнэ байх аа. Зүрх сэтгэлээсээ шийдсэн шийдэл авьяас чадварын охин тэнгэрийн онгод хүчийг шингээж авдаг болохоор эргэлзээгүй биелнэ.
Амьдралын замаа засахдаа авхаалжтай сэргэлэн, ажиг мэдрэмжтэй бай. Агшин бүр авхаалжтай байж чаддаггүй хүмүүс л эргэн тойрондоо зохиомол хана хэрэм босгож, тэрэн дотроо нойрмоглож үүрэглэж сууна. Ямар ч орчин нөхцөлд авхаалж мэдрэмжтэй зохирч зохицож сур. Яг л сүү шиг. Сүүг аяганд хийвэл аяганы хэлбэрт орно. Бортгонд хийвэл тэр хэлбэрт очно. Сүү шиг цагаан сэтгэлтэй, тэгээд сүү шиг уян налархай байгтун. Чиний явах замын зургийг хэн ч бэлдээгүй. Чи өөрөө зурж, өөрийн мөрийг үлдээж явна. Зөв замаа олохын тулд чи олон удаа буруу хаалга тогшиж мэднэ. Энэ бүхэндээ гуниж гутрах хэрэггүй. Зөв замаа бүтээж чадна гэдэг итгэлээ л хэзээ ч хаяж, гээж болохгүй. Өөрөө замаа олоогүй байж бусдад замчлах гэж бүү мунгина.
Залхуу хүний амьдралын зам намагт вааглах мэлхийнийхтэй төстэй. Залхуу залхагийн муу зуршилд идэгдэж, залхуу хойргод уусаж, үүлгэртэж амьдрах нь орчин цагийн залуу хүн чиний амьдралын зам байж яавч болохгүй гэдгийг бодогтун. Бүх хүн амжилт ололтын оргилд цойлж, амьдралын зам нь гэрэл цацарч явахгүй ээ, мэдээж. Гэхдээ хүн бүр байгаа байдалдаа сэтгэл хангалуун байж, түүнээсээ алхам алхмаар урагшилж, аажим аажмаар дээшлэх эр зориг, эрмэлзэл тэмүүлэлтэй байх хэрэгтэй. “Буй байдалдаа сэтгэл хангалуун явья гэвэл чамаас хэцүү нөхцөлд байгаа хүмүүстэй амьдралаа харьцуулчих”.
Амьдралынхаа гэрэлт замыг чи өөрөө бүтээж чадна гэдэгтээ бат итгэлтэй бай.
би монголоороо гоёдог
Ш.Гүрбазар
Монголоороо гоёдог
Хөх Азийн цээжин дээр ирж буцахын учир
Хvмvvvний алтан заяа энд байхын учир
Туурайн тамгатай хөрсөн дээр
Унагатай хамт тэнцэж хөлд орохын учир
Тунгалаг шандны толиог
Хулантай хамт булаалдаж рашаан амсахын учир
Би Монголдоо мэндэлсэн
Газар тэнгэрийн савслагад гайхуулан байж
Ганц яваа насаараа би Монголоороо би гоёно
Би Хөхөөтэй зуны цэцгийн алаг шvvдрээр хөлөө гоёдог
Хvрэн толгойн сvvдрийн айзам жавхаагаар нь хоолойгоо гоёдог
Зэрэглээтсэн талын бараан нvvдлээр харцаа гоёдог
Зээгэлсэн шар толгодын алтан хормойгоор хаяагаа гоёдог
Би Монголоороо гоёдог
Айрганд нь ардын дуу иссэн хөхүүрээр нь ханаа гоёдог
Аяганд нь vдийн нар далбилзсан өвгөдөөрөө хоймроо гоёдог
Хаврын тэргvvн сарын шинийн нэгэнд ашдын билэгээр гоёдог
Намрын дунд сарын арван долоонд амрагийн харцаар гоёдог
Би Монголоороо гоёдог
Ширгэшгvй Хэрлэнгийнхээ усыг нар зөв бvсэлж гоёдог
Шилгэшгvй нутгийнхаа уулсийг нас зөв тvшиж гоёдог
Би Монголоороо гоёдог
Морьд эргэсэн наадмын дурдан тоосоор нь дээлээ гоёдог
Монгол гэсэн зургаан vсэгтэй бурхан нэрээр нь дэлхийд гоёдог
Би Монголоороо гоёдог
Алган дотор хавчигийн цагаан чулуу алгаараа ташчихад
Ангаахай гардаг болов уу гэж томоогvй насаа vнэмшиж
Аргал тvvхдээ хvртэл саврын хумснаас өмөөрөн
Алтан ширээгийнхээ чулууг шувууны амиар хайрласан
Аргалын чинээ уул байлаа ч зулайд нь хvргэж залбирна аа
Эх орон минь
Алгын чинээ нутагтай гэвч заяа минь гэж тайтгарна
Эх орон минь
Буйран чинээхэн уулс байвал сөхөрч суугаад жаргана
Бvрэн эрхт Монгол минь байхад сvvгээ өргөөд залбирна аа
Эх нутгийнхаа хvйтэн бороонд ч дулаацсан
Дулаацсан биенээс минь хийморь савссан
Савссан омогийн нvцгэн мананд
Сая тэнцсэн унага Монголоо эрнэ
Би Монголоороо гоёдог
Би Монголоороо гоёно
Мэлмий
Сэтгэл өвдмөөр, бас үзэн ядалт дагуулсан......
ДАРМААГИЙН БАТБАЯР
МЭЛМИЙ
Хаалга онгойн гаднаас хvvхэд гvйн орж ирэх хєлийн чимээнээр євгєн Нэрэн :
--- Єє миний хvv юv ? Гадаа халуун байна уу ?
--- Yгvй ээ , Нээнээ та гадаа гараагvй юу ?
--- Єглєгvvртээ мєн нэг жаахан гарч суусан . Халуун єдєр болох аятай байна лээ..
Миний хvv хvйтэн юм залгичихаад дээшээ гvйж гараад Ваанчиг билvv, нєгєє рашаан шинжээч залуу чинь, тэднийд очоод « євєє танд рашаан захисан юмсан, Авчраа болов уу »гэж асуугаад ир гэхэд жаал хvv Жавхлан « За » гээд годхийн гарав . Жавхлан хvv шатаар нисэх мэт гvйн хоромхон зуур дээд давхрынхаа айлын vvдэнд очин, єлмий дээрээ єндийн байж цахилгаан хонхны нь товчийг нэгэнтээ vргэлжлvvлэн дараад хаалга руу цэхлэн зогсов. Хаалга онгойсонгvй . Жавхлан хvv хором тээнэгэлзсэн янзтай зогссоноо хаалга нь мєн байгаа гэсэн мэт єлийн харахдаа хvлээн авагчийн чийдэн шиг юм хаалганд байхыг ажин , лав хаалга онгойхоор ногоон гэрэл асдаг юм байх гэж бодон хонхыг дахин дарав. Тєдхєн хаалганы цаана цоож тvлхvvр тожигнон хаалга аажимхан онгойсон боловч ямар ч гэрэл ассангvй. Харин Ваанчигийн эхнэр болох туранхай хєх хvvхэн vvдээ таглан зогсоод:
--Юув ?
--Нээнээ Ваанчиг гуайгаас рашаан авчирсан болов уу гэж асуугаад ир гэж байна гэхэд нь «Хэний хvvхэд билээ энэ чинь »гэсэн шиг Жавхлан руу лавлан харснаа:
--За би асуугаатхая гээд цаашаа єрєє рvvгээ орон:
--Доод айлын муу жаал л байна. Нєгєє сохор євгєн чинь бас л рашаан авчирсан уу гэж асуулгаж гэх нь Жавхланд утсаар сонсогдох хvний яриа мэт алс бєглvvд дуулдав. «Нээнээ ямар сохор юм уу, Нээнээгийн нvд нь гартаа байдаг юм чинь гэж Жавхлан хvv бодлоо.
Онгорхой цонхоор орж ирэх нэвт салхи битvv хаалттай хаалганы завсраар сэнгэнэх нь намрын хvйтэн салхи эднийд л хорогдож байдаг юм уу гэлтэй.
Ваанчигийн эхнэр ирэн :
--Жаахан рашаан авчирсаан. Одоохондоо завгvй байна.Азнаж байгаад ирж аваарай» гэж хэл гээд хаалгаа хаахад Жавхлан хvvгийн єєдєєс сэнгэнэж байсан салхи хаалганд цохигдон тасарсан дээс мэт эрчлэн ирж , нvvр руу нь цохих шиг болжээ . Ваанчигийн эхнэр юу ч болоогvй юм шиг хаалгаа тvгжээд эргэж ирэхдээ :
--Манай байшингийн хэдэн хvvхдийн дэггvй гэдэг vv. Жигтэйхэн заримдаа чинь хаалганы хонхыг учир зvггvй орилуулаад л байх нь тэр. Юу болов , наана цаана гэж бодоод онгойлгоход юу ч байхгvй шvv. За тэгээд шуугина гэж ... Бид хоёр єсєхєєсєє аваад чимээ шуугиангvй газар дасчихсан болоод хvvхэд нажигнахаар л амь тэмцэх шиг болох юм гэхэд Ваанчиг :
--- Хаалганы хонхыг ч ... нэг л ... хvvхэд дарчихаад зугтаачихаад ... байгаа юм ... Гайгvй ээ . Чамайг нэг ... дуранджээ ... байгаад ... бариад авнаа ... гэж vг нэг бvрээ аман дотроо эвлvvлэн, хэлээрээ нэг нэгээр нь тэмтэрч vзсэний хойно сая гаргах мэтээр удаанаар тасалдуулан хэлээд, хvж адил уугих янжуурынхаа vлдэгдлийг ширээн дээрх гуулин бойпорт бясаа алах мэт эрхий хуруугаараа няцлан унтраав. Тvvний єєдєєс харж суусан дэлдэн шар залуу :
--- Хэний яанаагvй хаалгандаа ийм нэг дуран олж хийе байз .
Энийг чинь юу гэдэг юм дээ ?
--- Оросоор « глазок » гэдэг юм . Монголоороо одоо « нvдхэн » гэлтэй биш дээ . Шагайвар гэдэг юм уу даа гадна талаасаа дотогшоо юу ч харагдахгvй хирнээ дотроосоо бол ч дураан дуран. Yvдэн дээр зогсож байгаа хvнийг амьсгаа хvрэм ойрхноос хараад байхад чинь ер ажиг ч vгvй ангайгаад л зогсож байгаа нь ёстой, овоо хараанд орчихоод зогсож байгаа согоо гээд хажуудах хvндээ харагдах тєдий болохоос сонсогдохооргvй инээх нь єєрєє єєрийнхєє нvvрэнд тодорсон инээдээ гадагш нь цацраалгvй буцаан биедээ хураан авч байх шиг харагдана .
--- Би ч тvрvvн ёстой ангайгаад зогсож байсан байх даа гэж дэлдэн шар залуу инээн:
--- Чи найздаа нэгийг олоод єгєхийг бодоорой . Ваанчиг царайгаа тєв болгон тvvн рvv нээрэн vv гэсэн мэт хэсэг ширтсэнээ :
--- Нандин юмтай хvнд олдож цєхєх юу байхав, дороо. Аятайхан хийцтэй зурмал ч юмуу , шуумал ч юм уу нэг юм олоод ир л дээ .Би чамд олоод єгємц . Харин чи нєгєє ахтайгаа танилцуулаатахна гэсэн чинь яасан бэ ? Даруйхан шиг танилцвал над мєн их хэрэг байна санж .
Би нэг сайн монгол цоожныхоо єргєсийг гээчихсэн юм . Тvvндээ л нэг єргєс хийлгэх гэсэн юм . Уг нь их сайн цоож . Энэ нэг олон тvлхvvртэй далд цоожнууд уу , монгол цоож шиг манайх эзгvй гэсэн шиг данхайтал харагдахгvй нь бараг цємєєрєє хоорондоо таарах нь холгvй юм гээд цонх тvшvvлэн тавьсан ширээн дээрээс баруун гараа могой мэт чимээгvй гулгуулан авч халаасандаа хийгээд саяны хэлсэн vгээ амтлах мэт тамшаалав .
--- Нэрэн гуайгаар хийлгэхгvй юу . Залуудаа их сайн дархан байсан юм гэх чинь билээ .
Би хэлсэн л дэг . Ойрын жил цоож тvлхvvр хийсэнгvй . Тєсєєрчихєє болов уу даа , гэсэн ч яахав хэмжээ дамжаагий нь єгвєл болох байлгvй яав гэж л байна л ээ шvv дээ гэж ноосон цамц нэхэж суусан эхнэр тосон авч хэлэхэд :
--- Хн ! Тийм хvнээр цоожны єргєс хийлгэх гэж ... Дэмий юм ярьж байдаг юм гэхэд эхнэр нь дуугуй болон юмаа хурдан хурдан нэхэж эхлэв . Дэлдэн шар залуу :
--- Тэр бололгvй яахав . Хэзээ л бол хэзээ , єнєєдєр ч гэсэн болно .
--- Хаана юм дээ .
--- Долоон буудлын тэрээд шv.
--- Хн ! vгvй мєн холоо . Тэгээд хоёулаа хэзээ тийшээ явах вэ ?
--- Би нєгєєдрєєс хєдєє явчих байх . Завтай бол маргааш єглєє явья л даа .
--- За байз маргааш єглєє ... болох юмаа . Чи єглєє дайраад ирнэ vv.
--- Тэгье л дээ .
--- За ашгvй тэгвэл гээд Ваанчигийг суудлаасаа босоход , дэлдэн шар залуу « яв » гэсэн мэт даган босч vvд рvv зvглэхэд , Ваанчигийн эхнэр :
--- Хvvе хоол идээд яваач .
--- Зvгээр зvгээр . Би бас ажлын далимаар нутгаар орох санаатай . Мэр сэр юм тєхєєрмєєр байдаг. Хоёр нvдний дуран ч олддоггvй байх даа гэхэд Ваанчиг :
--- Тэр чинь ёстой нэг хєдєє явах хvний гарын бэл гэнэ лээ шvv.
Дор хаяад л нас гvйцсэн шар ...
--- Миний нэг нагац ах байдаг юм. Тэр маань хэрээстэй дуран гэж vглээд байдаг юм . Олоод очвол зvгээрсэн .
--- Тэр ч ховор эд байх шvv гэв . Дэлдэн шар залуу єрєєсєн нvдээ анин , хаалганы шагайвчаар гадагш харснаа :
--- Догь эдээ бас . Энэний чинь оронд зvгээр шил хийчихвэл гаднаас хvн шагайгаад байх нь байна шvv.
--- Хаалганд байх ч бас хvн vзчихээд дэмий байгаа юм . За баяртай .
--- Баяртай .
Ваанчиг хаалгаа тvгжин vvднийхээ єрєєнд орж ирэхэд ширээн дээрх аяга , тавагтай чихэр сэлтээ хурааж байсан эхнэр нь :
--- Чи ус цасанд ороод амарч бай . Би дэлгvvрт очоод идэх уух юм цуглуулаад ирье. Тавгийн чихэр ч дуусч байх шиг байна . Ямар чихэр авах вэ євгєєн !
--- Таваганд тавих юм бол ямар ч чихэр яадаг юм .
--- Арвын чихэр авах уу .
--- За, хэн мэддэг юм. єєрєє л мэдэхгvй ю . Одоо байтлаасаа таваганд ямар чихэр тавихаа хvртэл асуух нь шив дээ .
--- Асуухгvй яадаг юм . Мэдээд авчихаар чи сvvлд нь ийм тийм гээд салдаггvй шvv дээ .
--- За ... За ... больж vз, зvгээр , гэрийн босго алхахаар л хэрvvл .
--- Хэлэхгvй яадаг юм . Тэгж яривал ч чамаас л дандаа хэрvvл гарч байдаг шvv гээд галынхаа єрєєнд орон хувин сав , аяга тавгаа хангинуулах нь тэндээс харааж загнасаар л байх мэт Ваанчигт санагджээ . Гэвч хэдэн хормын дараа эхнэр нь галын єрєєнєєс хоолны том цvнх барин гарч ирэхдээ :
--- Чи маргааш ажилдаа очих уу ? гэж аргадсан янзтай асуув .
--- Маргааш очиж чадахгvй байхаа. Єглєє єнєє дархны руу явна барина гэсээр байтал єдєр єнгєрчихнє биз дээ. Одоо хvн олдсон дээр хийлгэхгvй бол ингэсээр байтал хvн олдохоо больчихно гэхэд эхнэр нь юу ч хэлсэнгvй гараад явчихав . Ваанчиг ядарсан янзтай хоёр гараараа нvvрээ илснээ хувцсаа солихоор унтлагынхаа єрєєнд орж , тасалгаан доторхийг бvртгэх мэт нvд гvйлгэн харав .
Босоо хvний дайтай том толь, зэрэгцvvлж тавьсан хоёр шvvгээ , модон ор нь хэдхэн хоног хєдєє яваад ирэх хооронд нь цоо шинэ болчихсон юм шиг харагджээ .
Тэр шvvгээ уудлан хар даавуунд нандигнан босон юм гаргаж ирэн задлав.
Єргєсгvй цоож , тvлхvvр хоёр байлаа .
Yvнийг анх говийн нэг айлын хvvхдийн тоглоомон дээрээс олсон ажээ . « єргєсгvй цоож гэдэг замаггvй буу шиг хэрэгцээгvй золиг байдаг юм шив дээ » , гэж бодон зогстол хаалганы хонх дуугарлаа . Ваанчиг цоож тvлхvvрээ боон шvvгэндээ хийж хаагаад , муур мэт чимээгvй гэтэн очиж , хаалганыхаа шагайвраар харав . Доод давхарын нь айлын жаал хvv яг єєдєєс нь ширтэн зогсож байлаа. Ваанчиг хаалгаа онгойлгон :
--- Аа чи юv . За ор , саваа авчирсан уу гэхэд Жавхлан хvv ардаа барьж байсан жижиг бидоноо гаргаж єгєхєд :
--- Єє хєє! Энийг чинь дvvргэх юм байхгvй шvv. За яахав наанаа хvлээж бай гэж хэлээд галынхаа єрєє рvv орчихов .
Тэрбээр хэсэг чимээ тасарснаа архины шилтэй юм барин хvрч ирээд :
--- Єглєє орой хоёр нvдээ арчвал сайн юм гэнэ лээ . Уугаад ч хэрэггvй биз дээ гэж хэлээрэй гээд жаал хvvг гаргав .
Жавхлан хvv шилтэй рашаан бидон хоёроо элгэндээ тэврэн нэг ч шат алгасалгvй аяархан бууж гэртээ орж ирэв . Жавхлан анх удаа шат алгасалгvй явсан нь энэ ажээ .
--- Нээнээ! Єглєє орой хоёр нvдээ арчвал зvгээр байх . Уугаад хэрэггvй биз гэж байна гээд авдран доор ургасан ногоо шиг цонхигор цагаан гарт нь бариулахад євгєн шилтэй рашааныг авч євєр дээрээ тавиад тэмтэрч vзсэнээ .
--- Ээ тєрийн минь сvлд гэж! Яасан сайхан хvйтэн рашаан бэ. Тэр газраас намайг гэж бодоод явдаг ямар ачтай хvvхэд вэ , зуу насал гэж хєєрхий минь хэмээн дуу алдахад галын єрєєнд хоол хийж байсан бэр нь хvрч ирэн :
--- Нээнээ минь ингэж хоёрын хооронд юм болгоод яахав . Найман сард бид хоёр амралтаа аваатахая. Тэгээд цємєєрєє майхан зайхантай тухтайхан явцгаая .
--- Би явна даа. Би явна даа .
--- Иш ! хvvхдvvд минь юу юуны туханд хvрээгvй байж нэг их сvр бадруулаад яахав . Нээнээ нь хэд хоног нvдээ арчиж vзье . Тэгээд юу болох нь вэ ? Байдлыг нь харья. Улсын ярих нь єчнєєн тєчнєєн халуун хvйтэн рашаан хэсээд хараа ороогvй хvн хараа орж гэлцэх юм. Юмыг яаж мэдэх вэ гэж бодоод Нээнээгий нь итгэл тасрахгvй юм даа .
Нээнээ нь уг нь мунгинасаар байгаад чадаагvй юм . Тvvнээс биш манай сумын эмч хот руу явж эмчлvvл гэж бичиг хvртэл vйлдvvлж хийж єгч билээ . Гээд яах вэ яахав . Гэгээн тєрийн буянд харанхуй ч гэхнээн нvдтэй юм шиг жаргаж л байна . Заримдаа ингэж зvгээр сууж тэтгэвэр авч байгаадаа дотор цухалдах юм . Уг нь хадан гэртээ харихаас ємнє бондгор бандиа харах юмсан гэж санах юмдаа . Миний хvv ч хєєрхєн хvv байгаа бий вий .
--- Миний тvнжгэр хvv шиг хєєрхєн хvv хаа байна .
--- Одоогийн багачууд сайхан юм даа . Хар багаасаа сургууль номын мєр хєєдєг болоод ухаан нь эрт задарч томоо суух юм . Намайг чинь vvдээр гарав уу , vгvй юv. Нээнээ та гадаа суух гэж байгаа юм уу . Би шатаар буулгаад єгье гээд л шавчих нь тэр. Арай л єргєєд явчихгvй юмаа . За тэгээд л гадаа сууж байхад чинь энд ийм юм явж байна . Тэнд тийм юм байна гээд л шулганалдаад байх нь тэр дээ .
--- Танаас бор ааруул , чихэр авч амташчихаад Нээнээ гадаа гарах нь уу гээд л vvдэн дээр шуугилдацгааж байдаг юм .
--- Ерєє ер . Эдэнд чихэр жимс єгч муу зан сургачихаад Нээнээ нь тавгийн чихэр байлгахгvй нь ээ дээ . Улс амьтан орж ирэхэд тавгийн чихэргvй болгочихоод хvvхдийнхээ нvvрийг тvлчих гээд байх юм даа .
--- Яах вэ яахав . Нээнээ минь , байвал єгч л бай . Бид байгаа юм байх гээд заримдаа авахаа мартчихаад байх юм ... Нээнээ та наад рашаанаа ингэж барьж суугаад асгачихав даа .
---Ерєє хэлээд яахав гээд шилтэй рашааныхаа бєглєєг авч vнэрлэн :
--- Элдвийн vнэр танаргvй сайхан рашаан байна, хєєрхий . Нээнээ нь хоолоо идчихээд нvдээ арчья .
Алив миний хvv энийг нэг шилэнд юvлчихээд шилийг нь аваачаад єг гэхэд Жавхлан хvv:
--- Ам нь эмтэрхий ийм шилийг чинь дэлгvvр авдаггvй юм . Тиймээ ээжээ !
--- Дэлгvvр авдаг авдаггvй нь хамаа байхав , єг хvv минь над шиг олон амьтанд рашаан тараадаг байлгvй дээ ... миний хvv савыг нь хоосон битгий буцаагаарай. Рашаан гэгч ус єнгєгvй ч чандмань эрдэнэ юм хойно будаа ч болохноо хийгээрэй гээд яриандаа болоод єдий болтол барьж сууснаас хурууны єндгийг нь чим чим хайран байгаа шилтэй рашаанаа жаал хvvгийн гарт бариулав .
--- Эхнэр нь нэг цоожны єргєс хийлгэх юмсан гээд байсан юмсан . Одоо юу болж байдаг юм бол доо .
Уг нь ч тvлхvvрийг нь єгвєл болох л ажил хуна даа .
--- Хаалгандаа монгол цоож хийх гэж байгаа юм байх даа .
--- Yгvй дэгээ . Хаалгандаа хvлээн авагчийн чийдэн шиг юм хийчихсэн байна . Онгойхоороо ногоон гэрэл асдаг юм байх гэсэн чинь ассангvй гэж манай банди л хєєрч ирсэн шvv дээ . Бодвол нєгєє цахилгаан цоож моож нь юм байлгvй .
--- Намайг хэн бэ гэж асуулгvй vvдээ тайлаад єгсєн .
--- Аа шагайвартай болж л дээ. Yvдэн дээр ирсэн хvнээ дотроос нь харж байгаад vvдээ тайлж єгдєг жижигхэн дуран шиг юм байдаг юм билээ . Тэр байх л даа . Эхнэр нь орой vдэш айгаад байх юм гээд байдаг юм . Тэгээд тийм юм хийлгэж л дээ ...
--- Тийм байж л дээ . Хvvг гайхан шагшиж ирэхээр нь цоож л юм байх гэж бодоод л доо ... Одоогийн улс цоож хэрэглэхээ болиод сайхан болж дээ . Урьд цоож , хийж єгєєч гэсэн улс амар заяа vзvvлдэггvй сэн .
--- Нээнээ таныг цоожиндоо єргєс хийлгэвэл хийлгэ гэж байна гэх vv.
--- Одоохондоо юу хийхэв дээ . Хожим аажуу уужуу болно биз .
Цоожинд улс ямар яарах биш дээ . Миний хvv зvгээр л савыг нь аваачаад єгчихєєд ир гэхэд Жавхлан хvv гvйн гарч одов .
--- Май Нээнээ ! Шєл . Хоолоо идчихээд эртхэн хажуулаа аав минь гээд бэр нь халуун шєл гарт нь бариулав .
Удсан ч vгvй жаал хvv « vvдээ тайлж єгєхгєй юмаа » Хонхыг нь зєндєє дарлаа гэсээр орж ирлээ .
--- Эзгvй юм байж л дээ. Цєєхєн дарахгvй дээ миний хvv эзгvй айлын хонх орилуулаад гэж Нэрэн євгєн хэлээд хєлсєє арчин сууснаа нєгєє шилтэй рашаанаа авчруулан алган дээрээ хэд дусаан ширгэсэн булаг шиг хоёр нvдээ ээлжлэн шавшаад дээш харан хэвтлээ . Нэрэн євгєнийг ингэж хэвтэхэд хvv нь ажлаасаа ирж эхнэр хvvхэдтэйгээ шуугилдан, єнєєдрийн рашааны тухай ярилцацгаах нь мухрын єрєєнд там тум сонсогдоно .
Євгєний нойр хулжжээ. Хоёр нvдий нь нулимс бvрхэн юм харж болохгvй арган зовоож байсан гангийн тэр халуун зун эргэн бодогдож хорвоогийн хамаг юмс нулимсанд живчих шиг болсон тэр єдрийг эргэн санав. Тємєр толгой гэж нэрлэдэг нэгэн бор толгой дээр очиж хэсэг тємрийн хvдэр цуглуулаад газар ухаж хийсэн бухан зуухандаа хайлж байтал нь мэлтэлзэн хайлсан улаан тємєр хоёр нvдийг нь тэсэхvйеэ бэрх хорсгон нулимс асгаруулж байсан тэр мєч . Тэр гал улаан тємєр дурсагдав .
Нэрэн євгєн энэ шєнє нойргvй хононо гэдгээ лавтай мэдэж байлаа. Тэр ямар нэгэн шинэ эмчилгээ хийж эхэлсэн шєнєє унтдаггvй ажээ. Хэвтсэн даруйдаа нэг хэсэг урьд ємнє єнгєрсєн амьдралаа дурсана .
Дараа нь гэнэт таг харанхуй болсон шигээ гэв гэнэтхэн хараа орох юм шиг бодон, тэр мєчийг унтаж байгаа зvvд шиг алдчихуузай гэсэн мэт єєрийгєє чагнана . Бас гэнэт хараа орчихвол єглєє хамгийн тvрvvн хэн харагдах бол гэж бодно . Ингэж тэгсээр шєнєжин нойргvй хєрвєєж єглєєгvvр єєрийн эрхгvй нvдний хор гаргах тєдий дуг хийгээд сэрнэ .
Сэрэнгvvтээ мєн л бахь байдаг таг харанхуй хэвээрээ байхаар нь зvvрмэглэсэн тэр мєчид л хараа ороод тvvнээ мэдэлгvй , нvд аниатай байж байгаад алдчихсан юм шиг унтчихсандаа гутардаг байлаа . Энэ шєнє ч гэсэн мєн л хуучнаараа шєнєжин нойр хулжин, сэрвэгнэж байгаад єглєєгvvр хором зуур дугхийжээ .
Євгєнийг сэрэхэд ,
--- Аав та цайгаа авчруулах уу гэж хvv нь асуув .
--- Yгvй ээ хvv минь хэвтэрт орчихсон биш аав нь босч байгаад єєрєє аваад уучихья . Та нар ажилдаа л явцгаахыг бод . Хождов хvv минь
--- Хождохгvй ээ. Таны нvд яаж хонов доо. Юм мэдэгдэж байна уу?
--- Яаж ганц єдєр мэдэгдэх вэ дээ, хvv минь. Хэд хоногоос тар нь танигдах байхаа.
--- Ааваа, гал дээр халуун хоол бий шvv.
--- Яах нь вэ. Хар єглєєгvvр ажил удаж хоол хийгээд.
--- Яах вэ яахав. Та хамаагvй гам алдаж болохгvй.
Жавхлан сvvнд явсан гээд хvv нь ажилдаа явлаа. Нэрэн євгєн цайгаа ууж, рашаанаасаа хєвєнд шингээн нvдэндээ дусаав. Савтай рашаан нь халуун байшинд бvлээссэн хэрнээ нvдний аяга руу нь сэрvv татан дотор нь онгойжээ. Євгєн ач хvvгээ хvлээлгvй гадаа гарав. Хvvхдvvд євгєнийг тосон «Нээнээ таны нvд хараа орсон уу» гэж шалгаан євгєнийг хєтлєн вандан сандал дээр суулгав. Энэ vес байшингийн хаалгаар цагаан цамц ємсєж, тольтой шил зvvсэн Ваанчиг дэлдэн шар залуугийн хамт гарч ирэн Нэрэн євгєнийг хармагц «ус, рашаан хоёрыг ялгахгvй байж, яаж цоожны єргєс хийх юм бол доо» гэж бодож явахад нь тvvний тольтой шилэнд туссан нар дальдрах мэт ойв.
ДАРМААГИЙН БАТБАЯР
МЭЛМИЙ
Хаалга онгойн гаднаас хvvхэд гvйн орж ирэх хєлийн чимээнээр євгєн Нэрэн :
--- Єє миний хvv юv ? Гадаа халуун байна уу ?
--- Yгvй ээ , Нээнээ та гадаа гараагvй юу ?
--- Єглєгvvртээ мєн нэг жаахан гарч суусан . Халуун єдєр болох аятай байна лээ..
Миний хvv хvйтэн юм залгичихаад дээшээ гvйж гараад Ваанчиг билvv, нєгєє рашаан шинжээч залуу чинь, тэднийд очоод « євєє танд рашаан захисан юмсан, Авчраа болов уу »гэж асуугаад ир гэхэд жаал хvv Жавхлан « За » гээд годхийн гарав . Жавхлан хvv шатаар нисэх мэт гvйн хоромхон зуур дээд давхрынхаа айлын vvдэнд очин, єлмий дээрээ єндийн байж цахилгаан хонхны нь товчийг нэгэнтээ vргэлжлvvлэн дараад хаалга руу цэхлэн зогсов. Хаалга онгойсонгvй . Жавхлан хvv хором тээнэгэлзсэн янзтай зогссоноо хаалга нь мєн байгаа гэсэн мэт єлийн харахдаа хvлээн авагчийн чийдэн шиг юм хаалганд байхыг ажин , лав хаалга онгойхоор ногоон гэрэл асдаг юм байх гэж бодон хонхыг дахин дарав. Тєдхєн хаалганы цаана цоож тvлхvvр тожигнон хаалга аажимхан онгойсон боловч ямар ч гэрэл ассангvй. Харин Ваанчигийн эхнэр болох туранхай хєх хvvхэн vvдээ таглан зогсоод:
--Юув ?
--Нээнээ Ваанчиг гуайгаас рашаан авчирсан болов уу гэж асуугаад ир гэж байна гэхэд нь «Хэний хvvхэд билээ энэ чинь »гэсэн шиг Жавхлан руу лавлан харснаа:
--За би асуугаатхая гээд цаашаа єрєє рvvгээ орон:
--Доод айлын муу жаал л байна. Нєгєє сохор євгєн чинь бас л рашаан авчирсан уу гэж асуулгаж гэх нь Жавхланд утсаар сонсогдох хvний яриа мэт алс бєглvvд дуулдав. «Нээнээ ямар сохор юм уу, Нээнээгийн нvд нь гартаа байдаг юм чинь гэж Жавхлан хvv бодлоо.
Онгорхой цонхоор орж ирэх нэвт салхи битvv хаалттай хаалганы завсраар сэнгэнэх нь намрын хvйтэн салхи эднийд л хорогдож байдаг юм уу гэлтэй.
Ваанчигийн эхнэр ирэн :
--Жаахан рашаан авчирсаан. Одоохондоо завгvй байна.Азнаж байгаад ирж аваарай» гэж хэл гээд хаалгаа хаахад Жавхлан хvvгийн єєдєєс сэнгэнэж байсан салхи хаалганд цохигдон тасарсан дээс мэт эрчлэн ирж , нvvр руу нь цохих шиг болжээ . Ваанчигийн эхнэр юу ч болоогvй юм шиг хаалгаа тvгжээд эргэж ирэхдээ :
--Манай байшингийн хэдэн хvvхдийн дэггvй гэдэг vv. Жигтэйхэн заримдаа чинь хаалганы хонхыг учир зvггvй орилуулаад л байх нь тэр. Юу болов , наана цаана гэж бодоод онгойлгоход юу ч байхгvй шvv. За тэгээд шуугина гэж ... Бид хоёр єсєхєєсєє аваад чимээ шуугиангvй газар дасчихсан болоод хvvхэд нажигнахаар л амь тэмцэх шиг болох юм гэхэд Ваанчиг :
--- Хаалганы хонхыг ч ... нэг л ... хvvхэд дарчихаад зугтаачихаад ... байгаа юм ... Гайгvй ээ . Чамайг нэг ... дуранджээ ... байгаад ... бариад авнаа ... гэж vг нэг бvрээ аман дотроо эвлvvлэн, хэлээрээ нэг нэгээр нь тэмтэрч vзсэний хойно сая гаргах мэтээр удаанаар тасалдуулан хэлээд, хvж адил уугих янжуурынхаа vлдэгдлийг ширээн дээрх гуулин бойпорт бясаа алах мэт эрхий хуруугаараа няцлан унтраав. Тvvний єєдєєс харж суусан дэлдэн шар залуу :
--- Хэний яанаагvй хаалгандаа ийм нэг дуран олж хийе байз .
Энийг чинь юу гэдэг юм дээ ?
--- Оросоор « глазок » гэдэг юм . Монголоороо одоо « нvдхэн » гэлтэй биш дээ . Шагайвар гэдэг юм уу даа гадна талаасаа дотогшоо юу ч харагдахгvй хирнээ дотроосоо бол ч дураан дуран. Yvдэн дээр зогсож байгаа хvнийг амьсгаа хvрэм ойрхноос хараад байхад чинь ер ажиг ч vгvй ангайгаад л зогсож байгаа нь ёстой, овоо хараанд орчихоод зогсож байгаа согоо гээд хажуудах хvндээ харагдах тєдий болохоос сонсогдохооргvй инээх нь єєрєє єєрийнхєє нvvрэнд тодорсон инээдээ гадагш нь цацраалгvй буцаан биедээ хураан авч байх шиг харагдана .
--- Би ч тvрvvн ёстой ангайгаад зогсож байсан байх даа гэж дэлдэн шар залуу инээн:
--- Чи найздаа нэгийг олоод єгєхийг бодоорой . Ваанчиг царайгаа тєв болгон тvvн рvv нээрэн vv гэсэн мэт хэсэг ширтсэнээ :
--- Нандин юмтай хvнд олдож цєхєх юу байхав, дороо. Аятайхан хийцтэй зурмал ч юмуу , шуумал ч юм уу нэг юм олоод ир л дээ .Би чамд олоод єгємц . Харин чи нєгєє ахтайгаа танилцуулаатахна гэсэн чинь яасан бэ ? Даруйхан шиг танилцвал над мєн их хэрэг байна санж .
Би нэг сайн монгол цоожныхоо єргєсийг гээчихсэн юм . Тvvндээ л нэг єргєс хийлгэх гэсэн юм . Уг нь их сайн цоож . Энэ нэг олон тvлхvvртэй далд цоожнууд уу , монгол цоож шиг манайх эзгvй гэсэн шиг данхайтал харагдахгvй нь бараг цємєєрєє хоорондоо таарах нь холгvй юм гээд цонх тvшvvлэн тавьсан ширээн дээрээс баруун гараа могой мэт чимээгvй гулгуулан авч халаасандаа хийгээд саяны хэлсэн vгээ амтлах мэт тамшаалав .
--- Нэрэн гуайгаар хийлгэхгvй юу . Залуудаа их сайн дархан байсан юм гэх чинь билээ .
Би хэлсэн л дэг . Ойрын жил цоож тvлхvvр хийсэнгvй . Тєсєєрчихєє болов уу даа , гэсэн ч яахав хэмжээ дамжаагий нь єгвєл болох байлгvй яав гэж л байна л ээ шvv дээ гэж ноосон цамц нэхэж суусан эхнэр тосон авч хэлэхэд :
--- Хн ! Тийм хvнээр цоожны єргєс хийлгэх гэж ... Дэмий юм ярьж байдаг юм гэхэд эхнэр нь дуугуй болон юмаа хурдан хурдан нэхэж эхлэв . Дэлдэн шар залуу :
--- Тэр бололгvй яахав . Хэзээ л бол хэзээ , єнєєдєр ч гэсэн болно .
--- Хаана юм дээ .
--- Долоон буудлын тэрээд шv.
--- Хн ! vгvй мєн холоо . Тэгээд хоёулаа хэзээ тийшээ явах вэ ?
--- Би нєгєєдрєєс хєдєє явчих байх . Завтай бол маргааш єглєє явья л даа .
--- За байз маргааш єглєє ... болох юмаа . Чи єглєє дайраад ирнэ vv.
--- Тэгье л дээ .
--- За ашгvй тэгвэл гээд Ваанчигийг суудлаасаа босоход , дэлдэн шар залуу « яв » гэсэн мэт даган босч vvд рvv зvглэхэд , Ваанчигийн эхнэр :
--- Хvvе хоол идээд яваач .
--- Зvгээр зvгээр . Би бас ажлын далимаар нутгаар орох санаатай . Мэр сэр юм тєхєєрмєєр байдаг. Хоёр нvдний дуран ч олддоггvй байх даа гэхэд Ваанчиг :
--- Тэр чинь ёстой нэг хєдєє явах хvний гарын бэл гэнэ лээ шvv.
Дор хаяад л нас гvйцсэн шар ...
--- Миний нэг нагац ах байдаг юм. Тэр маань хэрээстэй дуран гэж vглээд байдаг юм . Олоод очвол зvгээрсэн .
--- Тэр ч ховор эд байх шvv гэв . Дэлдэн шар залуу єрєєсєн нvдээ анин , хаалганы шагайвчаар гадагш харснаа :
--- Догь эдээ бас . Энэний чинь оронд зvгээр шил хийчихвэл гаднаас хvн шагайгаад байх нь байна шvv.
--- Хаалганд байх ч бас хvн vзчихээд дэмий байгаа юм . За баяртай .
--- Баяртай .
Ваанчиг хаалгаа тvгжин vvднийхээ єрєєнд орж ирэхэд ширээн дээрх аяга , тавагтай чихэр сэлтээ хурааж байсан эхнэр нь :
--- Чи ус цасанд ороод амарч бай . Би дэлгvvрт очоод идэх уух юм цуглуулаад ирье. Тавгийн чихэр ч дуусч байх шиг байна . Ямар чихэр авах вэ євгєєн !
--- Таваганд тавих юм бол ямар ч чихэр яадаг юм .
--- Арвын чихэр авах уу .
--- За, хэн мэддэг юм. єєрєє л мэдэхгvй ю . Одоо байтлаасаа таваганд ямар чихэр тавихаа хvртэл асуух нь шив дээ .
--- Асуухгvй яадаг юм . Мэдээд авчихаар чи сvvлд нь ийм тийм гээд салдаггvй шvv дээ .
--- За ... За ... больж vз, зvгээр , гэрийн босго алхахаар л хэрvvл .
--- Хэлэхгvй яадаг юм . Тэгж яривал ч чамаас л дандаа хэрvvл гарч байдаг шvv гээд галынхаа єрєєнд орон хувин сав , аяга тавгаа хангинуулах нь тэндээс харааж загнасаар л байх мэт Ваанчигт санагджээ . Гэвч хэдэн хормын дараа эхнэр нь галын єрєєнєєс хоолны том цvнх барин гарч ирэхдээ :
--- Чи маргааш ажилдаа очих уу ? гэж аргадсан янзтай асуув .
--- Маргааш очиж чадахгvй байхаа. Єглєє єнєє дархны руу явна барина гэсээр байтал єдєр єнгєрчихнє биз дээ. Одоо хvн олдсон дээр хийлгэхгvй бол ингэсээр байтал хvн олдохоо больчихно гэхэд эхнэр нь юу ч хэлсэнгvй гараад явчихав . Ваанчиг ядарсан янзтай хоёр гараараа нvvрээ илснээ хувцсаа солихоор унтлагынхаа єрєєнд орж , тасалгаан доторхийг бvртгэх мэт нvд гvйлгэн харав .
Босоо хvний дайтай том толь, зэрэгцvvлж тавьсан хоёр шvvгээ , модон ор нь хэдхэн хоног хєдєє яваад ирэх хооронд нь цоо шинэ болчихсон юм шиг харагджээ .
Тэр шvvгээ уудлан хар даавуунд нандигнан босон юм гаргаж ирэн задлав.
Єргєсгvй цоож , тvлхvvр хоёр байлаа .
Yvнийг анх говийн нэг айлын хvvхдийн тоглоомон дээрээс олсон ажээ . « єргєсгvй цоож гэдэг замаггvй буу шиг хэрэгцээгvй золиг байдаг юм шив дээ » , гэж бодон зогстол хаалганы хонх дуугарлаа . Ваанчиг цоож тvлхvvрээ боон шvvгэндээ хийж хаагаад , муур мэт чимээгvй гэтэн очиж , хаалганыхаа шагайвраар харав . Доод давхарын нь айлын жаал хvv яг єєдєєс нь ширтэн зогсож байлаа. Ваанчиг хаалгаа онгойлгон :
--- Аа чи юv . За ор , саваа авчирсан уу гэхэд Жавхлан хvv ардаа барьж байсан жижиг бидоноо гаргаж єгєхєд :
--- Єє хєє! Энийг чинь дvvргэх юм байхгvй шvv. За яахав наанаа хvлээж бай гэж хэлээд галынхаа єрєє рvv орчихов .
Тэрбээр хэсэг чимээ тасарснаа архины шилтэй юм барин хvрч ирээд :
--- Єглєє орой хоёр нvдээ арчвал сайн юм гэнэ лээ . Уугаад ч хэрэггvй биз дээ гэж хэлээрэй гээд жаал хvvг гаргав .
Жавхлан хvv шилтэй рашаан бидон хоёроо элгэндээ тэврэн нэг ч шат алгасалгvй аяархан бууж гэртээ орж ирэв . Жавхлан анх удаа шат алгасалгvй явсан нь энэ ажээ .
--- Нээнээ! Єглєє орой хоёр нvдээ арчвал зvгээр байх . Уугаад хэрэггvй биз гэж байна гээд авдран доор ургасан ногоо шиг цонхигор цагаан гарт нь бариулахад євгєн шилтэй рашааныг авч євєр дээрээ тавиад тэмтэрч vзсэнээ .
--- Ээ тєрийн минь сvлд гэж! Яасан сайхан хvйтэн рашаан бэ. Тэр газраас намайг гэж бодоод явдаг ямар ачтай хvvхэд вэ , зуу насал гэж хєєрхий минь хэмээн дуу алдахад галын єрєєнд хоол хийж байсан бэр нь хvрч ирэн :
--- Нээнээ минь ингэж хоёрын хооронд юм болгоод яахав . Найман сард бид хоёр амралтаа аваатахая. Тэгээд цємєєрєє майхан зайхантай тухтайхан явцгаая .
--- Би явна даа. Би явна даа .
--- Иш ! хvvхдvvд минь юу юуны туханд хvрээгvй байж нэг их сvр бадруулаад яахав . Нээнээ нь хэд хоног нvдээ арчиж vзье . Тэгээд юу болох нь вэ ? Байдлыг нь харья. Улсын ярих нь єчнєєн тєчнєєн халуун хvйтэн рашаан хэсээд хараа ороогvй хvн хараа орж гэлцэх юм. Юмыг яаж мэдэх вэ гэж бодоод Нээнээгий нь итгэл тасрахгvй юм даа .
Нээнээ нь уг нь мунгинасаар байгаад чадаагvй юм . Тvvнээс биш манай сумын эмч хот руу явж эмчлvvл гэж бичиг хvртэл vйлдvvлж хийж єгч билээ . Гээд яах вэ яахав . Гэгээн тєрийн буянд харанхуй ч гэхнээн нvдтэй юм шиг жаргаж л байна . Заримдаа ингэж зvгээр сууж тэтгэвэр авч байгаадаа дотор цухалдах юм . Уг нь хадан гэртээ харихаас ємнє бондгор бандиа харах юмсан гэж санах юмдаа . Миний хvv ч хєєрхєн хvv байгаа бий вий .
--- Миний тvнжгэр хvv шиг хєєрхєн хvv хаа байна .
--- Одоогийн багачууд сайхан юм даа . Хар багаасаа сургууль номын мєр хєєдєг болоод ухаан нь эрт задарч томоо суух юм . Намайг чинь vvдээр гарав уу , vгvй юv. Нээнээ та гадаа суух гэж байгаа юм уу . Би шатаар буулгаад єгье гээд л шавчих нь тэр. Арай л єргєєд явчихгvй юмаа . За тэгээд л гадаа сууж байхад чинь энд ийм юм явж байна . Тэнд тийм юм байна гээд л шулганалдаад байх нь тэр дээ .
--- Танаас бор ааруул , чихэр авч амташчихаад Нээнээ гадаа гарах нь уу гээд л vvдэн дээр шуугилдацгааж байдаг юм .
--- Ерєє ер . Эдэнд чихэр жимс єгч муу зан сургачихаад Нээнээ нь тавгийн чихэр байлгахгvй нь ээ дээ . Улс амьтан орж ирэхэд тавгийн чихэргvй болгочихоод хvvхдийнхээ нvvрийг тvлчих гээд байх юм даа .
--- Яах вэ яахав . Нээнээ минь , байвал єгч л бай . Бид байгаа юм байх гээд заримдаа авахаа мартчихаад байх юм ... Нээнээ та наад рашаанаа ингэж барьж суугаад асгачихав даа .
---Ерєє хэлээд яахав гээд шилтэй рашааныхаа бєглєєг авч vнэрлэн :
--- Элдвийн vнэр танаргvй сайхан рашаан байна, хєєрхий . Нээнээ нь хоолоо идчихээд нvдээ арчья .
Алив миний хvv энийг нэг шилэнд юvлчихээд шилийг нь аваачаад єг гэхэд Жавхлан хvv:
--- Ам нь эмтэрхий ийм шилийг чинь дэлгvvр авдаггvй юм . Тиймээ ээжээ !
--- Дэлгvvр авдаг авдаггvй нь хамаа байхав , єг хvv минь над шиг олон амьтанд рашаан тараадаг байлгvй дээ ... миний хvv савыг нь хоосон битгий буцаагаарай. Рашаан гэгч ус єнгєгvй ч чандмань эрдэнэ юм хойно будаа ч болохноо хийгээрэй гээд яриандаа болоод єдий болтол барьж сууснаас хурууны єндгийг нь чим чим хайран байгаа шилтэй рашаанаа жаал хvvгийн гарт бариулав .
--- Эхнэр нь нэг цоожны єргєс хийлгэх юмсан гээд байсан юмсан . Одоо юу болж байдаг юм бол доо .
Уг нь ч тvлхvvрийг нь єгвєл болох л ажил хуна даа .
--- Хаалгандаа монгол цоож хийх гэж байгаа юм байх даа .
--- Yгvй дэгээ . Хаалгандаа хvлээн авагчийн чийдэн шиг юм хийчихсэн байна . Онгойхоороо ногоон гэрэл асдаг юм байх гэсэн чинь ассангvй гэж манай банди л хєєрч ирсэн шvv дээ . Бодвол нєгєє цахилгаан цоож моож нь юм байлгvй .
--- Намайг хэн бэ гэж асуулгvй vvдээ тайлаад єгсєн .
--- Аа шагайвартай болж л дээ. Yvдэн дээр ирсэн хvнээ дотроос нь харж байгаад vvдээ тайлж єгдєг жижигхэн дуран шиг юм байдаг юм билээ . Тэр байх л даа . Эхнэр нь орой vдэш айгаад байх юм гээд байдаг юм . Тэгээд тийм юм хийлгэж л дээ ...
--- Тийм байж л дээ . Хvvг гайхан шагшиж ирэхээр нь цоож л юм байх гэж бодоод л доо ... Одоогийн улс цоож хэрэглэхээ болиод сайхан болж дээ . Урьд цоож , хийж єгєєч гэсэн улс амар заяа vзvvлдэггvй сэн .
--- Нээнээ таныг цоожиндоо єргєс хийлгэвэл хийлгэ гэж байна гэх vv.
--- Одоохондоо юу хийхэв дээ . Хожим аажуу уужуу болно биз .
Цоожинд улс ямар яарах биш дээ . Миний хvv зvгээр л савыг нь аваачаад єгчихєєд ир гэхэд Жавхлан хvv гvйн гарч одов .
--- Май Нээнээ ! Шєл . Хоолоо идчихээд эртхэн хажуулаа аав минь гээд бэр нь халуун шєл гарт нь бариулав .
Удсан ч vгvй жаал хvv « vvдээ тайлж єгєхгєй юмаа » Хонхыг нь зєндєє дарлаа гэсээр орж ирлээ .
--- Эзгvй юм байж л дээ. Цєєхєн дарахгvй дээ миний хvv эзгvй айлын хонх орилуулаад гэж Нэрэн євгєн хэлээд хєлсєє арчин сууснаа нєгєє шилтэй рашаанаа авчруулан алган дээрээ хэд дусаан ширгэсэн булаг шиг хоёр нvдээ ээлжлэн шавшаад дээш харан хэвтлээ . Нэрэн євгєнийг ингэж хэвтэхэд хvv нь ажлаасаа ирж эхнэр хvvхэдтэйгээ шуугилдан, єнєєдрийн рашааны тухай ярилцацгаах нь мухрын єрєєнд там тум сонсогдоно .
Євгєний нойр хулжжээ. Хоёр нvдий нь нулимс бvрхэн юм харж болохгvй арган зовоож байсан гангийн тэр халуун зун эргэн бодогдож хорвоогийн хамаг юмс нулимсанд живчих шиг болсон тэр єдрийг эргэн санав. Тємєр толгой гэж нэрлэдэг нэгэн бор толгой дээр очиж хэсэг тємрийн хvдэр цуглуулаад газар ухаж хийсэн бухан зуухандаа хайлж байтал нь мэлтэлзэн хайлсан улаан тємєр хоёр нvдийг нь тэсэхvйеэ бэрх хорсгон нулимс асгаруулж байсан тэр мєч . Тэр гал улаан тємєр дурсагдав .
Нэрэн євгєн энэ шєнє нойргvй хононо гэдгээ лавтай мэдэж байлаа. Тэр ямар нэгэн шинэ эмчилгээ хийж эхэлсэн шєнєє унтдаггvй ажээ. Хэвтсэн даруйдаа нэг хэсэг урьд ємнє єнгєрсєн амьдралаа дурсана .
Дараа нь гэнэт таг харанхуй болсон шигээ гэв гэнэтхэн хараа орох юм шиг бодон, тэр мєчийг унтаж байгаа зvvд шиг алдчихуузай гэсэн мэт єєрийгєє чагнана . Бас гэнэт хараа орчихвол єглєє хамгийн тvрvvн хэн харагдах бол гэж бодно . Ингэж тэгсээр шєнєжин нойргvй хєрвєєж єглєєгvvр єєрийн эрхгvй нvдний хор гаргах тєдий дуг хийгээд сэрнэ .
Сэрэнгvvтээ мєн л бахь байдаг таг харанхуй хэвээрээ байхаар нь зvvрмэглэсэн тэр мєчид л хараа ороод тvvнээ мэдэлгvй , нvд аниатай байж байгаад алдчихсан юм шиг унтчихсандаа гутардаг байлаа . Энэ шєнє ч гэсэн мєн л хуучнаараа шєнєжин нойр хулжин, сэрвэгнэж байгаад єглєєгvvр хором зуур дугхийжээ .
Євгєнийг сэрэхэд ,
--- Аав та цайгаа авчруулах уу гэж хvv нь асуув .
--- Yгvй ээ хvv минь хэвтэрт орчихсон биш аав нь босч байгаад єєрєє аваад уучихья . Та нар ажилдаа л явцгаахыг бод . Хождов хvv минь
--- Хождохгvй ээ. Таны нvд яаж хонов доо. Юм мэдэгдэж байна уу?
--- Яаж ганц єдєр мэдэгдэх вэ дээ, хvv минь. Хэд хоногоос тар нь танигдах байхаа.
--- Ааваа, гал дээр халуун хоол бий шvv.
--- Яах нь вэ. Хар єглєєгvvр ажил удаж хоол хийгээд.
--- Яах вэ яахав. Та хамаагvй гам алдаж болохгvй.
Жавхлан сvvнд явсан гээд хvv нь ажилдаа явлаа. Нэрэн євгєн цайгаа ууж, рашаанаасаа хєвєнд шингээн нvдэндээ дусаав. Савтай рашаан нь халуун байшинд бvлээссэн хэрнээ нvдний аяга руу нь сэрvv татан дотор нь онгойжээ. Євгєн ач хvvгээ хvлээлгvй гадаа гарав. Хvvхдvvд євгєнийг тосон «Нээнээ таны нvд хараа орсон уу» гэж шалгаан євгєнийг хєтлєн вандан сандал дээр суулгав. Энэ vес байшингийн хаалгаар цагаан цамц ємсєж, тольтой шил зvvсэн Ваанчиг дэлдэн шар залуугийн хамт гарч ирэн Нэрэн євгєнийг хармагц «ус, рашаан хоёрыг ялгахгvй байж, яаж цоожны єргєс хийх юм бол доо» гэж бодож явахад нь тvvний тольтой шилэнд туссан нар дальдрах мэт ойв.
Үлэмжийн чанар
Хүмүний зүрхний бичээс, сэтгэлийн дотоод мэдрэмжийг илэрхийлэх гайхамшигт бүтээлүүдээс орууллаа. Ард түмний минь оюуны өв дундаршгүй баян, дуусашгүй мөнх ажгуу.
Бүсгүй хүний бахдам гоо үзэсгэлэн төгс төгөлдөр энэ шүлэгт цогцолжээ.
Их говийн ноён хутагт Данзанравжаа
Үлэмжийн чанар
Үлэмжийн чанар төгөлдөр
Өнгө тунамал толь шиг
Үзэсгэлэнт цагайг чинь
Үзвэл лагшин төгс маань
Үнэхээр сэтгэлийг булаанам зээ
Хөшүүн сэтгэлийг уяруулагч
Хөхөө шувууны эгшиг шиг
Хөөрхөн эелдэг үг чинь
Хүүрнэн суухад урамтай
Хөөрхөн аальт мину зээ.
Учирмагц сэнгэнэсэн
Уран голшиг бие чинь
Угаас хамт бүтсэн
Улаан зандан үнэр шиг
Улмаар сэтгэлийг хөдөлгөнө зээ
Бадмын дундаас дэвэрсэн
Балын амт адил
Баясгалант ааль чинь
Бахдаж ханашгүй
Баярыг улам арвитгана зээ
Хүний энэ насанд
Хүссэн хэргээ бүтээгээд
Хүсэлт тэнгэрийн эдлэл мэт
Хөлгүй жаргалангийн далайд
Хөвж хамт жаргая
Бүсгүй хүний бахдам гоо үзэсгэлэн төгс төгөлдөр энэ шүлэгт цогцолжээ.
Их говийн ноён хутагт Данзанравжаа
Үлэмжийн чанар
Үлэмжийн чанар төгөлдөр
Өнгө тунамал толь шиг
Үзэсгэлэнт цагайг чинь
Үзвэл лагшин төгс маань
Үнэхээр сэтгэлийг булаанам зээ
Хөшүүн сэтгэлийг уяруулагч
Хөхөө шувууны эгшиг шиг
Хөөрхөн эелдэг үг чинь
Хүүрнэн суухад урамтай
Хөөрхөн аальт мину зээ.
Учирмагц сэнгэнэсэн
Уран голшиг бие чинь
Угаас хамт бүтсэн
Улаан зандан үнэр шиг
Улмаар сэтгэлийг хөдөлгөнө зээ
Бадмын дундаас дэвэрсэн
Балын амт адил
Баясгалант ааль чинь
Бахдаж ханашгүй
Баярыг улам арвитгана зээ
Хүний энэ насанд
Хүссэн хэргээ бүтээгээд
Хүсэлт тэнгэрийн эдлэл мэт
Хөлгүй жаргалангийн далайд
Хөвж хамт жаргая
Subscribe to:
Posts (Atom)
